De stijgende zeespiegel bedreigt Europese kustplaatsen, hun inwoners en hun culturele erfgoed in hun voortbestaan. Zeker in de volgende eeuw zal sprake zijn van een “existentiële dreiging”, waarschuwt het VN-klimaatpanel IPCC.

Naarmate de aarde verder opwarmt, worden de risico’s op overstromingen van de zee en van rivieren steeds groter. Schade door overstromingen van de Europese kusten kan tegen het eind van deze eeuw vertienvoudigen ten opzichte van nu, schatten de wetenschappers.

Voor een kustland als Nederland is dit een van de belangrijkste waarschuwingen uit het maandag verschenen rapport. Zuid-Europese landen ondervinden vooral de negatieve gevolgen van hitte en droogte. De landbouw zal daar in de loop van de eeuw te maken krijgen met “substantiële verliezen”. Bij een opwarming van 2 graden Celsius krijgt volgens het gezaghebbende IPCC-rapport dat maandag verscheen meer dan een derde van de Zuid-Europese bevolking te maken met waterschaarste.

Door hitte stijgt ook het risico op bosbranden en raken ecosystemen verstoord. Als de opwarming van de aarde ongebreideld verder gaat en boven de 3 graden ten opzichte van pre-industriële tijden uitkomt, zal het aantal Europese doden door hittestress sterk stijgen. Dan overlijden volgens het rapport twee tot drie keer zoveel mensen aan hittestress ten opzichte van het scenario waarin de opwarming beperkt blijft tot 1,5 graad.

Huidige klimaatplannen schieten tekort

Wereldleiders hebben op de vorige klimaattop in Glasgow, in november vorig jaar, nog eens benadrukt dat de grens van 1,5 graad niet moet worden overschreden. Om dat voor elkaar te krijgen, zal de uitstoot van broeikasgassen snel en fors moeten gaan dalen, waarschuwde het IPCC in tal van eerdere rapporten.

Lees ook: Landen bereiken akkoord op klimaattop in Glasgow – critici zijn sceptisch dat opwarming van de aarde hiermee beperkt blijft

De plannen die landen daar tot nog toe voor hebben gemaakt, zijn bij lange na nog niet afdoende. Een van de beloftes die landen in Glasgow deden is dat ze voor de volgende top, eind dit jaar in Egypte, hun ambities in lijn zullen brengen met '1,5 graad'.

Het IPCC telt honderden klimaatexperts uit tientallen landen. De rapporten van het panel geven de stand van de klimaatwetenschap weer. In dit nieuwste rapport stellen de wetenschappers vast dat de huidige opwarming van 1,1 graad nu al effecten heeft op de natuur en bevolking van Europa. Hittegolven en droogte zijn nu al vaker aan de orde dan vroeger.

Voor iedere regio in de wereld heeft het IPCC een overzicht gemaakt van de belangrijkste bedreigingen. Die worden over het algemeen ernstiger bij een opwarming van 2 graden dan bij een opwarming van 1,5 graad, herhaalt het klimaatpanel.

Meer dan 3 miljard mensen 'zeer kwetsbaar'

Volgens het IPCC worden juist de kwetsbaarste mensen en ecosystemen op aarde het hardst geraakt door klimaatverandering. Tussen de 3,3 en 3,6 miljard mensen zijn volgens het panel "zeer kwetsbaar" voor de nadelige gevolgen van de opwarming.

"Door mensen veroorzaakte klimaatverandering leidt tot gevaarlijke, wijdverbreide verstoringen in de natuur en raakt de levens van miljarden mensen", vat het IPCC samen. Risico's nemen de komende decennia toe, dat is volgens de experts onvermijdelijk. Om verlies van levens, biodiversiteit en infrastructuur te beperken, is "ambitieuze en versnelde actie" nodig.

Over de opwarming zelf en de uitstoot van broeikasgassen die daaraan ten grondslag ligt, publiceerde het IPCC vorig jaar een alarmerend rapport. De nieuwe rapportage gaat over de gevolgen, zoals toenemende hitte, droogte en overstromingen. Volgens de wetenschappers zijn dit soort effecten nu al wereldwijd voelbaar en "steeds moeilijker om mee om te gaan". Zeker als de aarde meer dan 1,5 graad opwarmt.

Lees ook: Klimaatpanel VN: drastische maatregelen nodig om verdere opwarming van de aarde te beperken: dit zijn 5 scenario’s

De meest kwetsbare 'hotspots' ziet het IPCC in delen van Afrika, Zuid-Azië, Centraal- en Zuid-Amerika, het noordpoolgebied en kleine eilandstaten. Tussen 2010 en 2020 zijn in die regio's ongeveer 15 keer zoveel mensen overleden aan klimaatgerelateerde rampen dan in minder kwetsbare landen. Voor inheemse bevolkingen, die vaak erg afhankelijk zijn van de opbrengst van hun land, zijn de risico's volgens het rapport nog hoger.

Rijke landen moeten ontwikkelingslanden helpen

Het panel ziet een gapend gat tussen wat nodig is om ons aan te passen aan de opwarming en wat daadwerkelijk wordt gedaan. Dat gat is het grootst "onder gemeenschappen met lagere inkomens". Met deze vaststelling legt het IPCC de vinger op een zere plek: ontwikkelingslanden vragen al jaren om meer hulp van de rijke landen. Op de volgende klimaattop, in het Egyptische Sharm-el-Sheikh, kunnen ze in november op dit rapport wijzen.

Alle 195 IPCC-lidstaten onderschrijven de conclusies. Een samenvatting van het rapport is zin voor zin goedgekeurd, waarbij de wetenschappers het laatste woord hadden. Zo kan geen enkel land de inzichten zomaar naast zich neerleggen.

De natuur zelf kan in belangrijke mate bijdragen aan het verkleinen van de risico's, schetst het IPCC. "Dat betekent investeren in natuurbescherming en het wederopbouwen van ecosystemen." De wetenschappers schetsen bijvoorbeeld hoe zogeheten wetlands, bijvoorbeeld veengebieden waar water de ruimte krijgt, het risico op overstromingen kunnen verkleinen. Steden kunnen afkoelen door parken en vijvers aan te leggen en gebouwen letterlijk te vergroenen.

Alleen op de natuur vertrouwen is echter niet genoeg, vindt het IPCC. De uitstoot van broeikasgassen moet ook "drastisch omlaag" en de mensheid moet nog veel maatregelen nemen om te belanden "op het pad van duurzame ontwikkeling".

LEES OOK: 2 bloeiende plantensoorten breiden zich snel uit op Antarctica: dat kan duiden op een belangrijke omslag in de klimaatverandering